(Dân trí) – Ý tưởng của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm xây dựng lá chắn tên lửa “Vòm Vàng” đang khiến giới quan sát đặt câu hỏi về mục tiêu cũng như hiệu quả thực tế của sáng kiến này.
Gợi nhớ đến sáng kiến “Chiến tranh giữa các vì sao” của cựu Tổng thống Ronald Reagan, sáng kiến phòng thủ tên lửa trị giá 175 tỷ USD mang tên “Vòm Vàng” của Tổng thống Trump đang được giới thiệu như tấm khiên tối thượng bảo vệ nước Mỹ.
Nhưng các chuyên gia đặt ra câu hỏi rằng, liệu kế hoạch khổng lồ này có thực sự giúp Mỹ chống lại tên lửa tầm xa từ các đối thủ, hay chỉ là một động thái “trình diễn chính trị” của Mỹ?
Những hoài nghi
Mô phỏng theo hệ thống Vòm Sắt của Israel nhưng tham vọng hơn nhiều, Vòm Vàng sẽ kết hợp các hệ thống mặt đất và không gian để phát hiện và đánh chặn tên lửa, kể cả các loại siêu vượt âm.
Sáng kiến này được khởi động với một sắc lệnh hành pháp vào tháng 1 và chính thức công bố tuần trước, với tầm nhìn xây dựng một “hệ thống của các hệ thống” gồm hàng trăm vệ tinh và tên lửa đánh chặn, dự kiến sẽ đi vào hoạt động trước khi ông Trump kết thúc nhiệm kỳ vào tháng 1/2029.
Vào tháng 4, Lầu Năm Góc đã yêu cầu các nhà thầu quốc phòng đề xuất cách thiết kế và xây dựng một mạng lưới nhằm vô hiệu hóa tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) ngay trong giai đoạn “tăng tốc”, tức ngay sau khi phóng, khi tên lửa đối phương đang bay lên chậm và theo quỹ đạo dễ đoán trong khí quyển Trái đất. Các hệ thống phòng thủ hiện tại chủ yếu nhắm mục tiêu vào tên lửa khi chúng đã bay trong không gian.
Một khi tên lửa được phát hiện, Vòm vàng sẽ bắn hạ nó trước khi rời khỏi khí quyển bằng một tên lửa đánh chặn hoặc tia laser, hoặc sẽ tiêu diệt nó ở giai đoạn sau trong không gian với hệ thống phòng thủ tên lửa hiện có, sử dụng các tên lửa đánh chặn đặt tại California và Alaska.
Bên dưới lớp đánh chặn trên không gian, hệ thống sẽ có một lớp phòng thủ khác được đặt tại hoặc xung quanh nước Mỹ. Đây là vấn đề mà Cơ quan Phòng thủ Tên lửa của Lầu Năm Góc đã xem xét trong chính quyền Trump đầu tiên.
Ông Trump tuyên bố Canada đã bày tỏ quan tâm đến việc tham gia chương trình, với hai nước được cho là đang thảo luận việc tăng cường hợp tác trong khuôn khổ Bộ Tư lệnh Phòng thủ Không gian Bắc Mỹ (NORAD).
Tuy nhiên, sáng kiến này đã vấp phải hoài nghi liên quan đến khả năng kỹ thuật, cùng những cảnh báo về nguy cơ gây mất ổn định cán cân hạt nhân, dẫn tới chạy đua vũ trang với các đối thủ.
Về mặt chiến lược, Vòm vàng có thể làm bùng phát lo ngại từ phía Trung Quốc và Nga, những đối thủ hạt nhân gần ngang hàng với Mỹ, khi họ coi hệ thống phòng thủ tên lửa này là mối đe dọa đối với khả năng răn đe hạt nhân của mình.
Trong một bài viết năm 2024 cho Học viện Nghệ thuật và Khoa học Mỹ, chuyên gia Ottawa Sanders cho rằng Trung Quốc lo ngại các hệ thống tương lai của Mỹ có thể đánh chặn tên lửa còn tồn tại sau đòn tấn công đầu tiên, từ đó buộc Bắc Kinh mở rộng kho hạt nhân và tăng cường năng lực chống vệ tinh (ASAT).
Báo cáo về năng lực quân sự Trung Quốc năm 2024 của Lầu Năm Góc cũng ghi nhận rằng kho vũ khí hạt nhân của Trung Quốc đang mở rộng nhanh chóng, với khoảng 600 đầu đạn đang hoạt động và có thể vượt 1.000 đầu đạn vào năm 2030.
Báo cáo này cũng lưu ý Trung Quốc đã triển khai các phương tiện lướt siêu vượt âm (HGV), đặc biệt là trên tên lửa DF-27 và các hệ thống ném bom quỹ đạo phân đoạn (FOBS), có khả năng vượt qua hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ, sử dụng quỹ đạo bất thường và khả năng cơ động cao.
Về phần mình, chuyên gia Sanders nhận định Nga cũng có những lo ngại tương tự, khi coi hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ là mối đe dọa với năng lực phản công hạt nhân của họ, và đã đáp trả bằng loạt “siêu vũ khí”.
Một báo cáo của Chatham House tháng 9/2021 do ông Samuel Bendett là đồng tác giả đề cập đến tên lửa đạn đạo liên lục địa RS-28 Sarmat của Nga, có thể bay qua Nam Cực để tránh bị đánh chặn, và phương tiện lướt siêu vượt âm Avangard, với khả năng cơ động để né tránh hệ thống đánh chặn khi bay nhanh gấp 27 lần tốc độ âm thanh.
Báo cáo cũng liệt kê các siêu vũ khí của Nga như ngư lôi Poseidon chạy bằng năng lượng hạt nhân, có thể tạo ra sóng thần phóng xạ tấn công ven biển, cùng tên lửa hành trình Burevestnik với tầm bắn gần như không giới hạn. Ngoài ra, Nga còn có các tên lửa siêu vượt âm Kinzhal và Tsirkon giúp tấn công các mục tiêu có giá trị cao.
Chuyên gia Sanders cho biết dù Trung Quốc và Nga đều kêu gọi đối thoại chiến lược, căng thẳng vẫn tiếp diễn, khi phòng thủ tên lửa Mỹ có thể bị xem là yếu tố làm mất ổn định nỗ lực kiểm soát vũ khí toàn cầu và dẫn tới nguy cơ chạy đua vũ trang.
“Tấm khiên tối thượng” hay “lá bài chính trị”?
Về mặt vận hành, chuyên gia Howard Altman và Tyler Rogoway viết trên The War Zone rằng Vòm Vàng được thiết kế như một lá chắn nhiều tầng, tích hợp các vệ tinh đánh chặn không gian, radar mặt đất và hệ thống phòng thủ tên lửa phóng từ mặt đất để vô hiệu hóa các mối đe dọa đang bay tới.
Hai chuyên gia nhấn mạnh hệ thống sẽ dùng các vệ tinh để cảnh báo sớm và theo dõi, đồng thời phối hợp bằng mạng chỉ huy điều khiển tiên tiến nhằm đảm bảo phản ứng nhanh và tích hợp với các năng lực hiện có của Mỹ.
Tuy vậy, không hệ thống nào là bất khả xâm phạm. Chuyên gia Zachary Burdette viết trên tạp chí International Security rằng các vệ tinh phòng thủ tên lửa trong không gian của Mỹ đặc biệt dễ bị tấn công vì vai trò trung tâm và dễ bị theo dõi trên quỹ đạo.
Ông Burdette giải thích rằng dù các vệ tinh hỗ trợ các chức năng then chốt như tình báo, do thám, chỉ dẫn chính xác và liên lạc tầm xa, tính dễ đoán và thiếu khả năng cơ động khiến chúng dễ bị tấn công bằng tên lửa chống vệ tinh và gây nhiễu điện tử.
Tuy nhiên, ông cho rằng mối lo lớn không phải là mất một vài vệ tinh mà là nguy cơ toàn bộ hệ thống vệ tinh của Mỹ bị suy yếu. Dù Mỹ đang giảm thiểu rủi ro này bằng cách triển khai các mạng lưới vệ tinh phân tán và hệ thống mặt đất thay thế, thành công sẽ phụ thuộc vào đầu tư liên tục và khả năng thích nghi nhanh với mối đe dọa mới.
Về mặt đồng minh, Vòm Vàng có thể tác động sâu sắc đến mối quan hệ quốc phòng của Mỹ. Chuyên gia Leonie Allard và Jean-Loup Samaan cho rằng bằng cách ưu tiên đánh chặn từ không gian, hệ thống này có thể làm dịch chuyển hợp tác phòng thủ sang hướng tích hợp công nghệ do Mỹ dẫn dắt, thay vì dựa vào các hệ thống mặt đất như hiện tại.
Họ dự đoán rằng điều này có thể khiến châu Âu đẩy mạnh phát triển các hệ thống phòng thủ độc lập để giữ vững quyền tự chủ chiến lược, trong khi các đồng minh ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương như Nhật Bản và Hàn Quốc có thể tăng cường hợp tác sản xuất các công nghệ đánh chặn tên lửa.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng lưu ý rằng Vòm Vàng không thể đáp ứng hết các nhu cầu an ninh đa dạng với từng đồng minh của Mỹ.
Họ cũng nhấn mạnh rằng trong khi hệ thống phòng thủ tên lửa Mỹ tại châu Âu mang tính khu vực (NATO), thì tại Trung Đông và Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương lại mang tính song phương, khiến việc áp dụng các chiến thuật chung và thống nhất trở nên khó khăn.
Hai chuyên gia Allard và Samaan kết luận rằng thành công của Vòm Vàng và các sáng kiến phòng thủ tên lửa khác của Mỹ phụ thuộc vào khả năng cân bằng giữa sự răn đe đáng tin cậy và sự gắn kết đồng minh, để các đối tác coi đó là phần bổ sung chứ không phải sự thay thế cho sự hiện diện quân sự của Mỹ.
Tuy nhiên, Vòm Vàng có thể chỉ là một lá bài chính trị chứ không phải là hệ thống chiến lược, theo Asia Times.
Chuyên gia Todd Harrison viết trên Real Clear Defense rằng dù về mặt kỹ thuật, hệ thống nhiều tầng với đánh chặn từ không gian là khả thi, quy mô cần thiết để đối phó hiệu quả với mối đe dọa từ các đối thủ khiến nó trở nên phi thực tế.
Ông chỉ ra chi phí khổng lồ, có thể lên tới hàng trăm tỷ USD, cùng với các lỗ hổng bao phủ và giới hạn vật lý của các đòn tấn công đánh chặn trên không gian, có thể khiến sáng kiến này trở nên bất khả thi.
Chuyên gia Harrison cho rằng chính quyền ông Trump có thể coi Vòm Vàng không phải là tấm khiên thực thụ, mà là một lá bài mặc cả trong các cuộc đàm phán kiểm soát vũ khí với các đối thủ. Điều này phù hợp với phong cách đàm phán và thương lượng của ông Trump.
Theo cách đó, Vòm Vàng có thể không phải là tấm chắn, mà là một quân bài, nhắm vào không chỉ tên lửa đối thủ, mà còn vào dư luận và bàn đàm phán, để nâng cao vị thế của Mỹ.
>>>> Xem thêm: Nước đi mới của ông Trump trong “ván cờ Ukraine” cân não với ông Putin
